Pierwsze wystąpienia uczniów kieleckiego gimnazjum męskiego przeciwko antypolskiej polityce zaborcy miały miejsce pod koniec 1903 roku. Uczestnikami protestów byli m.in.: Eugeniusz Górkiewicz, Mieczysław Koczanowicz, Edmund Massalski, Antoni Rybarski, Zygmunt Rzędowski, Felicjan Sławoj Składkowski, Jan Szepler, Tomasz Szepler, Robert Taylor, Kazimierz Tymieniecki i Kazimierz Warcholski. Kielecki strajk szkolny w 1905 r. zainicjowały doniesienia delegatów z Warszawy, którzy 30 stycznia poinformowali o rozpoczęciu strajku na warszawskich uczelniach wyższych oraz wezwaniu przez warszawskie organizacje uczniów wszystkich szkół średnich do podjęcia protestu w dniu 3 lutego. Członkowie kół: postępowego i naukowego przyjęli z entuzjazmem wiadomość o wyznaczonym terminie strajku. Podczas zebrania, zorganizowanego w piwnicy domu Saskich przy Rynku, wybrali komitet strajkowy, na czele którego stanęli Mieczysław Koczanowicz z kółka narodowego oraz Władysław Szanser z kółka postępowego. W skład komitetu weszły także uczennice gimnazjum żeńskiego – Ewa Górkiewicz i Sabina Gołuchowska. Uczestnicy posiedzenia przygotowali petycję skierowaną do Edwarda Michalewicz, dyrektora gimnazjum męskiego. Uczniowie domagali się wprowadzenia nauczania w języku polskim i wyrazili sprzeciw wobec systemowej rusyfikacji. Strajk w Rządowym Gimnazjum Męskim w Kielcach rozpoczął się 3 lutego 1905 r. o godzinie 10. Po pierwszej lekcji, na korytarzu szkolnym, młodzież otoczyła dyrektora Edwarda Michalewicza, któremu uczeń siódmej klasy Włodzimierz Sienkiewicz wręczył przygotowaną wcześniej petycję z żądaniem wprowadzania języka polskiego jako wykładowego. „Plan strejku był następujący: Gimnazjum kieleckie składało się z dwuch pięter. Na parterze (“cukierni”) mieściły się w owym czasie klasy 6-ta, 8-a i wstępna, na piętrze – klasa7-a, przeniesiona tam już podczas roku szkolnego za karę za buntowniczy duch, oraz pozostałe klasy. Ponieważ z młodszych klas tylko część kolegów była poinformowana o strejku, plan polegał na tern, że natychmiast po dzwonku, ogłaszającym koniec pierwszej lekcji, klasy 8-a i 6-zwartą ławą rzucą się na schody, zagarną młodszych kolegów, którzyby, nie wiedząc o strejku, chcieli wyjść? Zatrzymają się przed klasą 4-tą.-A, gdzie dyrektor Michalewicz miał wykład z matematyki. Jednocześnie klasa 7-a, znajdująca się na końcu korytarza na pierwszem piętrze, miała zagarnąć uczniów klas młodszych i nadejść z drugiej strony przed kI. 4-ą A. Plan ten został wykonany z precyzją. Dyr. Michalewicz, bojąc się wyjść z klasy, przeciągał wykład, jednak krzyki „żądamy polskich wykładów, żądamy Polaków profesorów, gdzie dyrektor, dyrektor?”1. W dniu strajku, spośród 465 uczniów uczęszczających do kieleckiej szkoły, w salach lekcyjnych pozostało jedynie 48 osób (w większości narodowości rosyjskiej). 5 lutego władze gimnazjum męskiego podjęły decyzję o usunięciu ze szkoły 228 uczniów z klas od trzeciej do ósmej, którzy przyłączyli się do protestu. Zajęcia lekcyjne zostały zawieszone na dwa tygodnie. Rodzice gimnazjalistów zostali powiadomieni o relegowaniu ze szkoły uczniów, którzy będą nieobecni na lekcjach w dniu 20 lutego. Pomimo tej groźby w dniu rozpoczęcia nauki w gimnazjum męskim pojawiło się jedynie 40 uczniów. Młodzież kontynuowała protest i organizowała pikiety w okolicach szkoły. Strajkujący zawracali kolegów, którzy zmierzali w kierunku budynku gimnazjum. W mieszkaniach rodziców, którzy posyłali swoje dzieci do szkoły, wybijali szyby i wrzucali przez okna wydzielające nieprzyjemny zapach środki chemiczne. Naukę kontynuowali na tajnych kompletach prowadzonych przez polskich
nauczycieli. W 1905 r. maturę w gimnazjum męskim zdawało zaledwie czterech uczniów. W następnym roku szkolnym młodzież organizowała demonstracje w Kielcach i nadal wyrażała swój stanowczy sprzeciw wobec systemowej rusyfikacji. Kilkudniowe przerwy w zajęciach spowodowane „atakami” na gimnazjum oraz odpływ uczniów ze szkoły nie zmusiły władz szkoły do przerwania nauczania.
Strajk szkolny w Kielcach należał do najlepiej przeprowadzonych w Królestwie Polskim, ale doprowadził do nielicznych ustępstw ze strony rosyjskich władz oświatowych. Strajkująca młodzież osiągnęła zniesienie zakazu nauczania języka polskiego po polsku i pozwolenie, aby uczniowie mogli porozumiewać się w szkole między sobą w czasie przerw w języku ojczystym. Zniesiono również ograniczenia w przyjmowaniu do szkół średnich młodzieży żydowskiej.
Czytelnikom zainteresowanym historią kieleckiego szkolnictwa polecamy zestawienie bibliograficzne „Strajk szkolny 1905 roku w Kielcach” https://kielce-pbw.sowa.pl/data/cache/default/sowa/2gy9qbix972854u1w7twk5.pdf
Marta Boszczyk Wydział Informacyjno-Bibliograficzny
Sylwester Kasprzyk Dyrektor Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Kielcach