3 maja 1791 r. Sejm Rzeczypospolitej pod przewodnictwem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego uchwalił Ustawę Rządową, bardzo postępową jak na owe czasy. Przeszła ona do historii jako Konstytucja 3 Maja i miała zreformować państwo polskie. Uchwalenie Konstytucji wywołało zaniepokojenie na dworach państw sąsiadujących z Polską, głównie zaborczych oraz wśród przedstawicieli wewnętrznej opozycji przeciwnej wszelkim reformom. Najbardziej zaniepokojona była Rosja, która obawiała się wszelkich dążeń Polaków do umocnienia swojego państwa. Dwór carski obserwował bacznie sytuację w Polsce i celu obalenia nowej ustawy podjął odpowiednie kroki. Zwrócił się do przedstawicieli opozycji i namówił ich do zawiązania konfederacji przeciwko Konstytucji. Podstawowe punkty konfederacji zostały wcześniej przygotowane na dworze carskim i przedstawione grupie magnatów polskich, którzy mieli ją tylko podpisać i ogłosić w miejscowości Targowica. Konfederacja przeszło do historii pod nazwą konfederacji targowickiej. Uważa się ją za symbol największej zdrady w polskich dziejach. Jednocześnie na ziemie polskie wkroczyła stutysięczna armia rosyjska pod dowództwem Michaiła Kachowskiego i Michaiła Kreczetnikowa. Polacy mogli jej przeciwstawić czterdziestotysięczną armię pod dowództwem bratanka króla – księcia Józefa Poniatowskiego. W ten sposób rozpoczęła się wojna w obronie Konstytucji 3 Maja. Wojska rosyjskie chciały okrążyć siły Józefa Poniatowskiego. Ten jednak postanowił nie bronić granic, ale wycofać się w kierunku miejscowości Lubar i Połonne. Tam planował stoczyć bitwę w oparciu o umocnienia i zebrane zapasy. Okazało się, że umocnienia nie są jeszcze gotowe. Dlatego dowództwo polskie zdecydowało się je zostawić i połączyć z dywizją Michała Lubomirskiego, która stacjonowała w Zasławiu. Za armią koronną ruszyły wojska generała Herkulesa Morkowa w liczbie 11 tysięcy. Chciał on zdobyć polski tabor. W tym czasie od strony Zasławia nadciągnęły oddziały pod dowództwem gen. Józefa Zajączka i gen. Ludwika Tropina w liczbie 5,5 tysiąca, które zagrodziły Rosjanom drogę pod Zieleńcami. 18 czerwca 1792 r. rozpoczęła się bitwa. Przewaga była po stronie Rosjan, ale gdy książę Józef Poniatowski dowiedział się o bitwie, zawrócił i włączył się do niej w momencie, kiedy Rosjanie atakowali polskie pozycje w centrum. Spowodowało to popłoch w szeregach armii koronnej. Wówczas książę Poniatowski zdecydował się na poprowadzenie ataku, po którym zmusił rosyjskich jegrów do odwrotu. Na prawym skrzydle bitwy doszło do starcia szwadronów kawalerii koronnej pod dowództwem Stanisława Mokronowskiego z kawalerią rosyjską. Początkowo Polacy zaczęli się cofać, ale ostrzał artylerii i uderzenie ze skrzydła przez kawalerię zmusiło wroga do odwrotu. Można było rozbić wojska Morkowa, ale generał Czapski odmówił ataku bez pisemnego rozkazu. W tym czasie na lewym skrzydle Rosjanie zaatakowali i polska piechota zaczęła ustępować, podobnie jak wydarzyło się to w centrum. Dopiero ostrzał artyleryjski zatrzymał wojska atakujące, a kontratak polskiej piechoty pozwolił odzyskać utracone
wcześniej pozycje. Wówczas książę Józef Poniatowski widząc, że Rosjanie słabną, uderzył jazdą na ich prawe skrzydło. Rozbił kawalerię, ale zatrzymał się na piechocie.
Generał Morkow zdając sobie sprawę, że sam nie pobije Polaków, wysłał posłańca po pomoc do generała Kachowskiego, a gdy jej nie otrzymał, zarządził odwrót. Polacy nie rozbili armii rosyjskiej, ale po raz pierwszy od wiktorii wiedeńskiej odnieśli wspaniałe samodzielne zwycięstwo nad silniejszym przeciwnikiem. Król był tak bardzo zadowolony, że na prośbę swojego siostrzeńca ustanowił order Virtuti Militari, czyli Męstwa Wojskowego. Jednym z pierwszych, którzy go otrzymali był książę Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko oraz inni uczestnicy bitwy pod Zieleńcami.
1.Bitwa pod Zieleńcami 18 czerwca 1972 r. Jean-Pierre Norblin [online], 2022 [dostęp: 17 czerwca 2022], Dostępny w Internecie: http://www.muzeumwp.pl/dictionary/rysunek-bitwa-po-zielencami-18-czerwca-1792-r-rysowal-jean-pierre-norblin-de-la-gourdaine-1745-1830,518,duzy.jpg
2. Po bitwie pod Zieleńcami. Wojciech Kossak [online], 2022 [dostęp: 17 czerwca 2022], Dostępny w Internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Ziele%C5%84cami#/media/Plik:After_the_Battle_of_Ziele%C5%84ce_1792.PNG
Dziękuję Panu Kierownikowi Robert Karpiński za przygotowanie informacji.
Sylwester Kasprzyk
Dyrektor PBW w Kielcach
