Dziś, w naszym cyklu Mistrzowie kina, prezentujemy sylwetkę i twórczość Andrzeja Wajdy – wybitnego twórcy filmowego i teatralnego, jednego z najbardziej zasłużonych filmowców dla rozwoju polskiej i światowej kinematografii.
Andrzej Wajda urodził się 6 marca 1926 roku w Suwałkach w rodzinie zawodowego wojskowego i nauczycielki. W 1934 roku, ze względu na awans ojca, rodzina przeniosła się do Radomia. Ojciec reżysera, po dostaniu się do niewoli radzieckiej w 1940 roku, został zamordowany w Charkowie. W czasie wojny młody Wajda uczył się na tajnych kompletach, pracował fizycznie, działał w Armii Krajowej. Interesował się malarstwem. Po wojnie, w 1946 roku, rozpoczął studia malarskie na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Po trzech latach jednak zrezygnował.
W 1949 roku podjął studia w Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi, którą ukończył w 1953 roku. W pełnometrażowej fabule zadebiutował filmem Pokolenie w 1954 roku. Dwa lata później powstał Kanał, obraz, który ustanowił najważniejszy nurt w polskim kinie, czyli polską szkołę filmową. Kanał otrzymał Srebrną Palmę na festiwalu filmowym w Cannes. Zachodnia prasa przyjęła film z wielkim entuzjazmem. Dzięki Kanałowi światowa publiczność zaczęła oglądać polskie filmy. Następny film Popiół i diament, z wyjątkową rolą Zbigniewa Cybulskiego, również uznany za arcydzieło, umocnił pozycję Wajdy na międzynarodowej arenie.
Kolejne, wielkie sukcesy artystyczne i frekwencyjne, Wajda odnosił w latach 70. Zrealizował wówczas szereg wybitnych dzieł, m.in. Brzezinę, Wesele, Ziemię obiecaną, Panny z Wilka. Filmy z tego okresu, będące ekranizacjami polskiej literatury, przyniosły reżyserowi liczne nagrody, np. nominacje do Oscarów, uznanie krytyki oraz szacunek publiczności. Ze względu na swe walory artystyczne, wpisały się do kanonu polskiej i światowej kinematografii (Ziemia obiecana powszechnie uznawana jest za najwybitniejszy polski film). Wajda stał się klasykiem kina. Oprócz ekranizacji, reżyserował także filmy współczesne, reagując na bieżące wydarzenia, np. Człowiek z marmuru (z emblematyczną rolą Krystyny Jandy), Bez znieczulenia, Człowiek z żelaza (Złota Palma w Cannes). Filmy te stanowiły manifest kina moralnego niepokoju.
Wajda zajmował się również działalnością organizacyjną, społeczną i polityczną: był prezesem Stowarzyszenie Filmowców Polskich, kierował Zespołem Filmowym X, założył szkolę filmową Wajda School, był senatorem RP oraz fundatorem budynku Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha”. Niestrudzenie, z ogromną zachłannością, przez następne dekady realizował kolejne filmy, np. Korczak, Pan Tadeusz, Zemsta, Katyń, Tatarak. Poza filmem realizował się także w teatrze. Dokonał wielu wybitnych przedstawień, np. Play Strindberg, Biesy, Noc listopadowa, Nastasja Filipowna. Za swoją twórczość był wielokrotnie nagradzany. Wyróżniony został honorowym Oscarem, Złotym Niedźwiedziem, Cezarem oraz Złotym Lwem. Zmarł 9 października 2016 roku w Warszawie.
Wajda pozostawił po sobie spuściznę filmową, która wywarła ogromy wpływ na postrzeganie polskiej kinematografii na świecie. Dla wielu zagranicznych twórców, krytyków, a przede wszystkim dla widzów, polski film przez wiele lat utożsamiany był z twórczością Wajdy. Reżyser pokazał światu Polskę i Polaków. Polską tożsamość, kulturę, tradycję i obyczaje. Zmaganie się z romantycznym mitem, uwikłanie w historię, patriotyzm i tragiczne dzieje. Nadał przy tym swoim filmom niepowtarzalny, autorski styl, odznaczający się sugestywną symboliką, mocnymi efektami, bogactwem elementów formalnych.
Anna Knajder –Sowa
Filmy Wajdy zawsze wzbudzały liczne dyskusje, dlatego wciąż warto po nie sięgać. Do czego bardzo serdecznie zachęcamy.
Sylwester Kasprzyk Dyrektor PBW w Kielcach
Nauczyciele bibliotekarze